Finans dünyasının geleceği olarak görülen merkeziyetsiz finans sistemi DeFi özellikleri hakkındaki bilgileri yazımızın devamında okuyabilirsiniz.
Finansal hizmet aracılarını ortadan kaldıran, herhangi merkezi bir otoriteye bağlı olmadan işlem yapılmasını sağlayan blok zinciri üstündeki finansal uygulamaları ifade eden sisteme merkeziyetsiz finans denilmektedir. Bu sistemi yaygın adıyla, “Decentralized Finance” teriminin kısaltmasını oluşturan DeFi olarak bilmekteyiz.
Ethereum gibi herkese açık blok zincirlerinde merkeze bağlı olmayan finans sisteminin araçları kullanılabilmektedir. Akıllı kontratlar ve pazar yerleri sayesinde borç verme, kredi kullanma, kripto takası, faiz kazanma gibi işlemler hızlı bir şekilde yapılabilir. Üstelik banka benzeri bir aracı kuruma gerek duyulmaz. Bu sayede evrak bürokrasisi ile zaman kaybedilmemiş olur.
Merkeziyetsiz Finans Tarihçesi
2009 yılında Satoshi Nakamoto’nun temelini attığı ilk kripto varlık Bitcoin sayesinde, bir otoriteye ihtiyaç duymadan eşler arasında elektronik para transferi gerçekleştirilmesi mümkün hale geldi. Blokchain yapısı gereği dijital varlık transferinde üçüncü bir tarafa ihtiyaç duyulmamaktaydı. Bu da banka gibi finans kurumlarının ne kadar gerekli olduğu hakkında tartışmalar başlatmaya yetti.
Vitalik Buterin tarafından ortaya çıkarılan Ethereum ağı üzerinde DeFi uygulamaları geliştirebilecek güncellemeler yapıldı. Akıllı kontratların ortaya çıkmasıyla işlem hızı yükselirken, taraflara risk oluşturabilecek unsurlar azaltıldı.
Zamanla merkezi olmayan borsalar, bilinen ismiyle DEX (Decentralized exchange) hızlı bir yükseliş içine girdi. Eşleri bir araya getiren pazar yerlerinde kripto para işlemleri aracı kurumlara gerek kalmadan yapılabildi. Uniswap, Pancakeswap, Sushiswap, dYdX gibi merkeziyetsiz borsalar büyük işlem hacimlerine ulaştılar.
Günümüzde bir merkeze bağlı olmayan finansal yapılar geliştirilmeye devam etmektedir.
DeFi Nasıl Çalışır?
Ethereum ağı üzerinde çalışan dApp (merkezi olmayan uygulamalar) aracılığıyla finansal hizmetlerden yararlanılmaktadır. İnternete erişimi bulunan herkes banka gibi aracı kurumlara gerek duymadan birçok finansal işlemi gerçekleştirebilir. Metamask, Trustwallet gibi kripto cüzdanları kullanarak dApp’leri kullanmaya başlayabilirsiniz. Her bir işlemde “gas fee” denilen işlem ücretini ödemeniz gerekir. dApp’lerin neredeyse yüzde 85’i Ethereum ağında hizmet verdiği için cüzdanınızda bir miktar ETH bulundurmalısınız.
Merkeziyetsiz Finans Neden Önemli?
Küresel ekonominin dinamiğini geleneksel ve merkezi yapıdaki finans yapısı belirlemektedir. Merkez bankaları ve özel bankalar aracılığıyla para arzı kontrol edilmeye çalışılırken, finansal hizmetler de insanların kullanımına aktarılmaya çalışılmaktadır. Ancak dünya üzerindeki 2 milyara yakın insanın bu finans yapısında bir rol almadığı biliniyor. Çeşitli zorluklar nedeniyle bankalar herkese ulaşamıyor. Merkezsiz finans argümanı bu noktada devreye giriyor.
Geleneksel finansa ulaşamayan herkese erişebilmek, demokratik bir finans yapısını ortaya çıkararak aracılara ihtiyaç duymadan kredi çekme, borç verme, faiz geliri elde etme gibi fonksiyonları ortaya çıkarmak DeFi sisteminin en önemli amacıdır.
Bankalar kâr amacı güden kuruluşlar olduğu için düşük gelirli bölgelerde yoğun hizmet veremezler. Dijital bankacılık ile fiziki problemler ortadan kaldırılsa da hizmet masrafları bireyleri zorlayacak ölçüde fazladır. Merkeziyetsiz yapıda ise düşük gelire sahip bireylerin finansal hizmetlerden faydalanabilmesi çok daha kolaydır. Üstelik ortaya çıkacak masraflar bankalara kıyasla çok az olacaktır.
Merkeziyetsiz finansın bir diğer önemi de “özgürlük” temeline sahip olmasıdır. Devletlerin merkez bankalarıyla sınırsız para basma yetkilerinin olması enflasyonist baskıyı doğrudan artırmaktadır. Özellikle 2008 krizinden sonra bireylerin devlet ve banka tekelindeki finans sistemine karşı güven kaybı yaşadıkları bir gerçektir.
Hükumetlerin geleneksel sistemdeki gibi müdahil olarak değerleme değiştiremeyecekleri Bitcoin ve Ethereum gibi öncü kriptolar insanların ilgisi çekti. Otorite ihtiyacını ortadan kaldıran blockchain teknolojisi artık DeFi güncellemeleriyle “özgür finans” yapısını ortaya koymuş oldu.
DeFi Avantajları Nelerdir?
Merkezi olmayan finans hizmetlerinden pek çok alanda yararlanılabilmektedir. Mevcut ve potansiyel kullanım alanlarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Borç Alma-Verme: Merkeziyetsiz ekosistemin en önemli işlevlerinden biri açık borç işlemleridir. Geleneksel bankacılıkta kredi uygulamaları zahmetli ve masraflı iken, merkeziyetsiz finansta durum tam tersidir. Borç alma ve verme işlemleri blockchain üzerinde gerçekleştirilir ve algoritmik doğrulama işlemlerinin garantisi altındadır. Borç alan kişi kripto varlığını teminat olarak gösterirken, krediyi karşı taraftan stable coin üzerinden alır. Kripto varlık bozularak değeri kaybedilmeden kredi ihtiyacı karşılanmıştır. Sonrasında ise faizi ile birlikte kredi geri ödenir. Teminat altındaki kripto varlığın değeri hızla düşer ve teminatı karşılamayacak duruma gelmeye başlarsa, mevcut kriptonun teminatı bozularak borç verene aktarılır.
- Para Transferi: Dünyanın en uç noktasına dahi hızlı, ucuz ve güvenilir bir şekilde para transferi yapılabilir. Uluslararası para transferleri banka gibi otoritelerin onayına ihtiyaç duyduğu için transferlerin sonlanması uzun sürer. DeFi sistemi bu engeli ortadan tamamen kaldırır.
- Takas: DEX’lerde kripto varlıklar kolayca takas edilebilir. DEX’ler herhangi bir aracı kullanmadığından kripto paraların kontrolü kullanıcılara aittir. Kısmen merkezi hale gelmiş kripto borsalarında yer almayan tokenlar, DEX pazar yerlerinde sıklıkla bulunur ve takas edilebilir.
- Staking: Staking, bir kripto parayı kilit altında tutup onun değer kazanmasını sağlayarak faiz geliri elde edilmesidir. Esnek stake ürünlerinde kilidi istediğiniz zaman bozabilirsiniz. Kilitli stake ürünlerinde kontrat vadesi boyunca bir oynama gerçekleştiremezsiniz. Kilitli stake faiz oranları esnek olanlara göre daha yüksektir. Herhangi bir kripto paraya uzun vadeli yatırım yapanlar genellikle bu yöntemi seçmektedir.
- Stabil Kripto Paralar: Kripto para borsalarında yüksek volatilite söz konusudur. Fiyat değişimleri birkaç dakika içinde %10’ları bulabiliyor. Merkeziyetsiz finansın daha az risk talebi sonucu stabil, yani değeri sabit coinler ortaya çıkmıştır. Tether (USDT) bu coinlere bir örnektir. 1 Tether her zaman 1 dolara eşit olacaktır. Bu sayede volatiliteden kaçınılırken, çeşitli dApp’leri verimli kullanabilme avantajı ortaya çıkacaktır.
DeFi Dezavantajları Nelerdir?
Merkeze bağlı olmayan finansın karşısında bazı zorluklar bulunuyor. Hızla gelişen bir sistem olmasına karşın, kullanıcıların geleneksel bankacılıktan birden bire uzaklaşmaları çok gerçekçi değil. Yeni güncellemelerle birlikte dezavantajların bir kısmı avantaja çevrilebilir.
DeFi ağının olumsuz taraflarını şöyle açıklayabiliriz:
- Kullanıcı Hataları: Merkezsiz finans uygulamalarında sorumluluk kullanıcılara aittir; çünkü üçüncü tarafı temsil eden bir aracı kurum yoktur. Kullanıcı hatalarından kaynaklanan işlemler blockchain üzerinde değiştirilemeyeceğinden, dApp’lerin kullanıcı hatalarını en aza indirecek optimizasyonlarla donatılması gerekir.
- Kullanıcı Deneyimi: dApp uygulamalarının birçoğu kullanıcı deneyimini olumsuz etkiliyor. Kullanıcılar istedikleri hizmeti hangi uygulamada kullanabilecekleri konusunda zorluk yaşayabiliyor. Bu nedenle dApp’ler ekosistemde daha uyumlu hareket etmelidir.
- Maddi Teşvikler: Kullanıcıların geleneksel finanstan çıkıp DeFi ekosistemi içine girebilmelerinde fayda gösterecek maddi teşvikler gerekiyor.
- Pahalı Takas: Ethereum blok zinciri üzerinde işlem ücretleri olması gerekenden çok fazla. dApp’lerin Ethereum altyapısını kullandığı düşünüldüğünde, pahalı takas sorununa yenilikçi bir çözüm getirilmesi gerekir.
DeFi Coinler Hangileridir?
Potansiyel altcoin rallisinde merkeziyetsiz finans coinlerinin büyük rolü olacağı düşünülmektedir. Yatırımlar her geçen gün büyürken, yeni yatırımcılar ise DeFi projeleri hakkında bilgi topluyor.
Coinmarketcap piyasa değerlerine göre en büyük merkeziyetsiz coinler aşağıda yer almaktadır:
- Terra (LUNA)
- Avalanche (AVAX)
- Dai (DAI)
- Chainlink (LINK)
- Uniswap (UNI)
- Fantom (FTM)
- Theta Network (THETA)
- Tezos (XTZ)
- THORchain (RUNE)
- Aave (AAVE)
- The Graph (GRT)
- Maker (MKR)
- PancakeSwap (CAKE)
- Stacks (STX)
- Loopring (LRC)
- Basic Attention Token (BAT)
- Convex Finance (CVX)
- Curve DAO Token (CRV)
- Oasis Network (ROSE)